Gerçek Edebiyat

Brezilya, Türkiye’nin dokuz katı büyüklüğünde Amazonlar ülkesi. Burada dünyanın hemen tüm ırkları birbirine karışmış. Bir o kadar Asya, Avrupa, Afrika ve Latin dillerinden almış Brezilya Portekizcesi..

Kısaca Brezilya diyelim bu hazineye.

İnsan ve doğa bu kadar zengin olur da bu zenginlik kültüre ve özellikle müziğe yansımaz mı?

Latin Amerika genel olarak müzik konusunda yerkürenin en verimli topraklarını barındırıyor. Fakat müzik deyince Latin Amerika bir yana Brezilya öte yana. Brezilya müziği, dilindeki fark gibi kıtanın diğer yerlerinden ayrı tonlar taşıyor. Ve kuşkusuz Brezilya müziği denince akla Rio de Janeiro, Rio deyince de hemen Samba ve Bossa Nova geliyor.

Rio'da ünlü Ipanema Plajı

Bossa Nova çok özel bir müzik türü. Yalnızca nota ve ses zenginliği açısından değil insanda uyandırdığı hisler açısından da benzersiz. Bossa Nova’nın yumuşak ritmi insanın hem ruhunu hem de tenini okşuyor.

Bossa Nova’dan bahsettiğimizde akla ilk gelen şarkı ise “Garota de Ipanema”dır. Türkçe’ye tam olarak “İpanema Kızı” olarak çevirebileceğimiz bu şarkı Rio’nun milli marşı sayılır.

Her büyük ve güzel kentin bir şarkısı olması gerektiğini düşünürüm. Böylesi kentler elbette her sınıf ve hayat tarzı için başka şarkılara ihtiyaç duyar. Ama hep bir şarkı olmalıdır onu en iyi hissettiren.

İşte Rio bu yüzden İpanema Kızı olmaksızın anılamaz.

Şarkıya adını veren Ipanema, Rio’nun iki kilometrelik beyaz kumlarla bezeli ünlü plajıdır. Ipanema’da şarkının yaratıcılarından Tom Jobim’in (Antonio Carlos Jobim) bir heykeli de yer alır. Heykel onun sahilde gitarıyla yürüyüşünü canlandırır. Gerçekten de Bossa Nova “ozanları” hep Rio sahillerinde ellerinde gitarlarıyla dolaşır, nerede bir kadeh ikram bulurlarsa orada otururlar. Bu doğal yetenekler o an çevresindeki insanların hissettirdikleri ve enerjileriyle bir şarkı yaratırlar.

İpanema Kızı işte böyle doğmuştur.

Sözlerini Vinicius de Moraes’in yazdığı bestesini Tom Jobim’in yaptığı İpanema Kızı’nı tanımayan kalmamış. Çünkü Frank Sinatra’dan Amy Winehouse’a kadar dilden dile dolaşmış.

Tabi ki bu şarkı adından da anlaşılacağı gibi İpanema’nın güzel kızlarına atfedilmiş. Fakat her soyutlama gibi bu da gerçek bir karaktere dayanıyor olmalı.

Acaba İpanema Kızı’nın bir adı var mıydı?

Şarkı ünlendikten çok sonra Helô Pinheiro’yu tanıdı Rio. Henüz 17 yaşında altın renkli bir tene ve saf bir güzelliğe sahip bir genç kızdı. 1962 yazında Tom Jobim ve Vinicius de Moraes, İpanema’nın meşhur Veloso isimli barının dışarıdaki masalarından birinde otururken bu kızı görmüşler. Bir gün onu davet etmişler. Çekingen ve insanların hayranlığını bile anlayamayacak kadar masum bu kızda farklı bir şey varmış.

Vinicius bu farklılığın Rio’lulara özgü bir paradigma olduğunu söylüyor: “Altın gibi parlak, bir çiçekle bir deniz kızı karşımı, zarafet ve ışık dolu, fakat aynı zamanda bize ait olmayan güzelliği ile deniz kenarında yürürken üzgün, melankolik hali..”

1965’te Vinicius, kızın annesinden izin alarak Manchete adlı dergide onun kimliğini açıklamış. Böylece Helô hem İpanema hem de Rio kentinin sembolüne dönüşmüş.

Şarkının büyüsünden mi yoksa gerçekten de kızın etkileyiciliğinden mi dersiniz besteci Tom Jobim aradaki 18 yaşa rağmen Helô’ya evlenme teklif etmiş. Fakat kız o tarihte sözlü olduğu Fernando Piñera ile evlenmiş. Aynı Tom Jobim, İpanema Kızının düğününü yapmış. (Fakat “kimin düğününü yapsam evliliği uzun sürmüyor” demeyi de ihmal etmemiş.)

Gazetecilik eğitimi alan Helô, 1972’ye kadar mankenlik yapmış. Daha sonra birkaç dizide rol almış. 1980’lerde televizyon programcılığına başlamış. Şöhret ve görünmek hoşuna gitmiş olmalı ki 1987’de ilk kez Playboy’a soyunmuş. 2003’te bu defa kızı Ticiane ile beraber Playboy’a soyunmuşlar. Oprah Winfrey’in programına bile konuk olmuş. ABD’de bazı kanallarda kendi adıyla program yapmış. Bu arada hukuk eğitimi almış ve ceza davaları üzerine bir tartışma programı yönetmiş. Halen televizyonculuk kariyerine devam ediyor.

Eserin gerçeğine değinmişken asıl adı “Menina que passa” yani “Geçen Kız”. Şarkı esas olarak bir tiyatro

Plağın çıktığı yıl  Astrud Gilberto, João Gilberto ve Stan Getz tarafından İngilizce versiyonu yapılınca uluslararası bir üne sahip olmuş. Bir erkeğin bir kadına uzaktan hayranlığı üzerine olan bu şarkı dönemin Nat King Cole, Herb Alpert, Sammy Davis Jr.,Frank Sinatra gibi maçoları tarafından yorumlanmış.

İlginç olan şey şarkının “İpanema Çocuğu” olarak değiştirilerek kadın sanatçılar tarafından da söylenir olmasıydı. Shirley Bassey, Petula Clark, Rosemary Clooney, Ella Fitzgerald, Eartha Kitt, Diana Krall, Peggy Lee, The Supremes, Crystal Waters y Sarah Vaughan, Cheer tarafından yeniden yorumlanan şarkı Hoolywood’da sayısız filmde kullanılmış.

İpanema Kızı ilerleyen yaşlarında da güzelliğinden bir şey kaybetmemiş. Rio kenti kendi karmaşasında boğulsa da Ipanema Plajı da halen güzel.

İpanema Kızı şarkısı ise halen her plajda aynı hisleri uyandıracak kadar canlı..

İPANEMA KIZI

İPANEMA KIZI

Ne güzel şeydir Olga
Zarafet dolu
O kız ki
Bir görünür bir kaybolur
Tatlı şekilde sallanarak
Deniz yolunda
Altın vücutlu kızı
İpanema güneşinin
Oh onun sallanışı
Bir şiirden daha fazlası
En güzel şey
Gördüğüm geçen
Ah neden bu kadar yalnızım
Ah, neden bu kadar bütünüyle üzgün
Ah, varolan güzellik
O güzellik ki sadece benim için değil
Bu da geçiyor yalnız başına
Ah, eğer o bilseydi
O geçtiği zaman
Herkesin gülümsediğini
Zarafet dolu

Daha güzel göründüğünü
Aşka sebep olduğu için

BREZİLYA PORTEKİZCESİNDE ORİJİNAL SÖZLERİ

Olha que coisa mais linda  
Mais cheia de graça
É ela menina
Que vem e que passa
Num doce balanço
Caminho do mar/
Moça do corpo dourado
Do Sol de Ipanema
O seu balançado
É mais que um poema
É a coisa mais linda
Que eu já vi passar
Ah, por que estou tão sozinho?
Ah, por que tudo é tão triste?
Ah, a beleza que existe
A beleza que não é só minha
Que também passa sozinha
Ah, se ela soubesse
Que quando ela passa
O mundo, sorrindo
Se enche de graça
E fica mais lindo
Por causa do amor

Özgür Uyanık
(Buenos Aires)
Gerçek Edebiyat