Gerçek Edebiyat

Aydın yöresinin ve zamanın toplumsal, tarihsel, ekonomik olayları birbiriyle uyumlu görüntüler çizerek ilerliyor romanda. Adını ilk baştan duraksatıcı bulduğum ‘Deveboku Savaşları’nı keyifle okudum. Kanım, ruhum temizlendi adeta. Pürüzsüz dili, kurgusu ve anlatımı, kıvrımlarında alüvyonlar biriktirerek akıyor. Bazı yerlerde ayrıntıların kesitlerini yazarın dev mikroskobundan okuyup inceleyerek olağanüstü renklerle bezeniyorsunuz.

Romanın iç içe geçmiş üç katmanlı bir yapısı var bana göre. 

1- Aydın ilinin doğası ve geleneksel yaşamı, 

2- Vural’ın T. 20080 plakalı siyah Desoto’sunda başlayan aşk, 

3- Vural’ın karısı Ayten, çevre, çocuk çeteleri ve dolmuş durağında gelişen karşıtlıklar...  

1950 yıllarının politik ve siyasi olayları ile biçimlenen roman taze bir dil, çarpıcı tespitler, ilginç rastlantılı insan öyküleriyle örülüyor. Metni derinden saran başka bir nokta: Nato üyesi olan ülkemizin Adnan Menderes’in oluruyla Türk askerlerinin Kore’de savaşa gönderiliş olayının çocuklar üzerinde ‘çeteleşme’ kavramını geliştirmesi. Onların savaş mermileri, deve boklarının hava ile temasında sertleşmesini keşfetmeleriyle başlıyor. Elde ettikleri savaş aracı bu taşlaşmış deve bokları. Aydın pazarına develerle mal getiren satıcıların mühimmatlarını dört gözle bekleyip ele geçiren Aşağı mahalle çocukları, Yukarı mahalle çocuklarıyla savaşmaya hazırdır artık. Bu yöntem romanın ilerleyen bölümlerinde öç alma savaşlarında da kullanılıp romana ironik bir derinlik katıyor. 

Romanın temel öyküsü, Vural ile Feride aşkı üzerinde yürüyor. Serüvenin yer aldığı Aydın şehri doğasıyla yapay olmayan insanlarıyla zenginleştiriliyor. Yozlaşan karakterler, masumiyetin ve şehvetin; daha doğrusu erotik bölümlerin akıcı anlatımını bozmaya gücü yetmiyor. Romanın en etkileyici bölümleri Vural ile Feride’nin var olmaya çalıştıkları hikâyenin anlatım bulduğu sayfalar. Metnin karakterleri bir bütün halinde dönüşüp tamamlanıyor. Vural’ın aksayan ayağı, içinde yaşadığı toplumsal yapıyla uyum içinde. Romanın iç temizleyen okuyucusuna derin derin soluk aldıran bu aşkı için neler söyleyebilirim: Aşk an’dır, savaştır…İncir, bal süt kokuyordur.’ Aşk, bir melekle, Feride ile göz göze gelmektir.’, ‘Aşk hüznün şiiridir.’,’Aşk kutsal bir sessizliktir.’,’Aşk aşkın sebebidir.’,’Aşk kırılgan ruhun aynaya bakmasıdır.’ Bu alıntılar ikilinin aşkına denk düşmektedir. Konu biraz artistik bir dille anlatıldığı için aşkın bütün tanımları, ruhsal yapıları bütün doğallığıyla içine alıyor. Romantik cümleler birbiriyle fısıldaşıyor. Bu nedenle okur metin ile kolay anlaşıyor. Nesnesinden kopmayan dil aracılığıyla metnin işlenişi yapaylıktan uzaklaştırlıyor. Rastlantıların gizemini taşıyan Feride, Aydın kadar güzel… 

1950’li yıllarda yaşanan gerçek bir hikâyeden yola çıkılarak yazılan roman günümüze bilinç, kültür bütünlüğü içinde günün sosyo ekonomik, siyasi atmosferinde aktarılıyor. Zamanın bazen tırıs, bazen dörtnala ilerlemesi metne ayrı bir lezzet katıyor. Ağustos ayında Ağustosböcekleri carlarken Aydın sokakları kederlidir. Siyah Desoto öfkeli, incirler şenlikte, deve bokları tehditkârdır. Aydın güzelliğiyle diğer şehirleri kıskandırır. Bu düşünceleri okurunda yaratabilen İnci Gürbüzatik, okuyunca görüleceği üzere zarif bir dil ustasıdır. Muğla’dan emanet alınıp Aydın’a Desoto’yla getirilen Feride erkeğe kayıtsız, ama şoför ilk görüşte çarpılmıştır ona. Gönül hoşluğundan yüreği çarparken direksiyonu tutan elleri ter içindedir. Çine Çayı’nın akışına uygun virajların sonsuzluğunda dönüp kıvrılarak birbiri içinde erir iki insan. Kore Savaşının şehirde yarattığı çatışma ortamları ‘çocuk çeteleri’, Vural’ın karısı Ayten’nin göz kapaklarına vuran kıskançlığı,hırsı, Feride’nin kaldığı otelin deve bokları ile taşlanması, suçsuz oğlunu cezalandıran baba, Aşağımahalle çocuklarının haber alması sonucun Desoto’nun taşlanması gerilim odakları… Roman içinde bir gezinti yapalım: ‘Bakışsızlığı, ilgisizliği, kendini böyle ağırdan satıyor görünmesi hünerinden olabilir mi?’, ‘Şakir zümre sobası, mutfaktaki ocak ince sızı sanki’, ‘aynanın sırlı derinliği’, ‘parmaklarının altında sıcaktan eriyen direksiyon,’, ‘Çine Çayı nasıl isterse öyle aksın’, ‘nazlı bir uyarı’, ‘Rüya gibi bir şeydi bu esinti. Bu yol. Hiç uyanmasam, hiç inmesem. Hiç gitmesem oraya.’, ‘Kendisinden daha güçlü bir cazibeyle dilini bağlayan bir şey vardı sanki.’, ‘Dal gibi silueti.’ İşte böyle süzülüp giden anlatım Desoto içinde konuşmasız geçen, havaya süzülen dikiz aynasında sır olarak kalan bakışmaların anlatımı çok hoş. 

Diğer taraftan, Ayten, nişan elbisesinin kumaşını en pahalısından seçer. Tezgahtar muare tafta ve emprime toplarını Ayten’nin önüne bir şelale gibi serdiğinde Vural’ın ayağının aksadığını fark etmeyişi kızın kişiliğini ta o zamandan ele verir. Evlenip geldiği Rum evinin önemini, değerini anlamaz. Taksi durağındaki şoförlerin dayanışması ve uyumu da ilginçtir. Vural’ın Feride’yi Muğla’dan emanet alıp Aydın’a getirmesi sırasındaki yolculuk boyunca olanlar olur. Kadındaki suskunluk, dik duruşu, teninin güzelliğinden etkilenen adamın daha o yaşına kadar hissetmediği duygu sıçramalarıyla kalbinin kuş gibi titreyişi aşka dönüşür. Ama Vural bunu geç de olsa anladığında, hayata aşık bir insan gözüyle bakar. Bu aşkın ateşi durakta, mahallede çabuk hissedilir. Dile düşer. Sokaklar kederliyken şenlenir. Desoto sevgiyi taşır. Deve bokları tehditkâr silahtır ve coşkulu incirlerin tadında unutulur. Sonrasında olan olur. Ayten’nin araya girişiyle bu güzellikleri kıskançlığın öfkesi sarar. İntikam sütünü akıtır genç kadın. Evinden soğur, oğlu Coşkun’a kötü davranır. Bir bavul yüküyle kapısını çaldığı kapılar yüzüne kapanır, Aydın sokaklarında sürüklenir durur. Aşağımahalleli çocuklarla Yukarımahalleli çocuklar arasında deveboku savaşları sürerken Dünya’da da anne babalar 3 arasında da savaşlar biteviye sürer gider. Savaş, hüzündür, acı dır. Roman’ın finali belki de bu yüzden şaşırtıcı, hiç de okurun beklediği gibi değildir. 

Eline, diline, bilincine sağlık. Edebiyatımızın sana ihtiyacı var. Yazmaya devam İnci Gürbüzatik.

Deve Boku Savaşları
İnci Gürbüzatik
Epsilon Yayınevi

Şükran Kozalı 
Gercekedebiyat.com