İlk kültür bakanımız Talât Sait Halman, şiir çeviri denilince akla ilk gelen kişidir. Bu büyük kültür elçisi, yerli ve yabancı beş binden fazla şiir çevirisi yayımlamış, UNESCO’da görev yaptığı sırada dünyaya Yunus Emreyi, Fuzuli’yi, Mevlana’yı, Nasreddin Hoca’yı, Nazım Hikmet’i tanıtmaya çalışmıştır.

Daha genç yaşlarından itibaren İngilizce’ye Beyatlı, Haşim, Orhan Veli, Yunus Emre, Mevlâna, İlhan Berk, Dağlarca, Anday ve Kemal Özer gibi şairlerin şiirlerini çevirerek tanıtmıştır. Gençlerimize tanıtılması ve öğretilmesi gereken önemli edebiyatçılarımızdan birisidir.  

NAMIK KEMAL’İN TORUNU NERMİN MENEMENCİOĞLU

Bir de dünyaya Nazım Hikmet’i ilk kez çevirerek tanıtan Nermin Menemencioğlu (Streater) var. Nermin Hanım aynı zamanda Fenerbahçe eski başkanlarından Muvaffak Menemencioğlu’nun kızı. Muvaffak Bey, Osmanlı’nın son milletvekillerinden. Aynı zamanda Anadolu Ajansı’nın da ilk genel müdürlerinden. Türkiye Bisiklet ve Futbol Federasyonu başkanlıklarını da yapmış ve Millî Mücadele’ye destek verip mali müşavir olarak kuruluş yıllarında Cumhuriyete büyük hizmetlerde bulunmuş renkli bir kişilik. Annesi, Namık Kemal’in Kızı Feride Hanım. Nermin Hanım, edebiyat sevgisini genetikle dedesinden almış olmalı. Nazım Hikmet’le tanıştıktan sonra onun hapishanede yazdığı şiirlerini dünyaya tanıtarak şiirimize çok büyük katkısı olmuştur. 

Şair arkadaşlarından biri olan Melih Cevdet Anday, 31 Mayıs 1994 tarihli Cumhuriyet’te yer alan “Bir Aydınımız Öldü” başlıklı köşe yazısında Nermin Menemencioğlu’nun öldüğünü duyduğunda bir yazı yazarak onu anmış (Taha Toros arşivi). O yazıya göre Nermin Hanım, Londra’da Fahir İz’le birlikte (Turkish Verse) Türk Şiiri Antolojisi’ni çıkarmış. 

Nermin Hanım, dedesi Namık Kemal’in sürgünde Londra’da kaldığı evi bulmuş. Sahip çıkmak istemiş ama yetkilileri ikna edememiş. Anday, bu yazısında Nermin Hanım ile Oktay Rifat, Abidin Dino ve Orhan Veli'nin sık sık bir araya geldiklerini anlatıyor. 

Nermin Hanım’ın oğlu Osman Streater de dedesinin evi için uğraşmış fakat bir sonuç elde edememiş. Ayrıca Osman Bey, AB komisyonlarında ve Londra’da Türkiye lehinde değerli faaliyetlerde bulunmuş.  

Bir de Cemal Paşa’nın yaveri İngilizce-Türkçe Mükessef Lügat yazarı Ahmet Vahit Moran’ın kızı Nermin Vahid (Moran) Menemencioğlu var. Bu Nermin Hanım’ın soyadının Menemencioğlu olmasının sebebi Muvaffak Bey’in gelini olması nedeniyledir. Kocası Turgut Menemencioğlu, büyükelçidir. Çocuğunun birine dedesi Namık Kemal’in ismini koymuştur. 

Nermin Moran, Sorbonne Üniversitesi’nde okurken Adnan Adıvar'ın öğrencisiymiş. Röportajlarından okuduğuma göre, Halide Edip’le de bu vesileyle çok iyi dost olmuşlar. Halide Edip’in hayalindeki cumhuriyet kızıymış. Biyografilerden okuduklarıma göre, Ahmet Vahid Moran’ın bir kızı da ilk kadın fotoğraf sanatçılarımızdan Yıldız Vahid Moran’dır. Kendisi şair Özdemir Asaf’la evlenmiştir. Onun şiirlerini yabancı dile çevirerek şiirimizi yabancı dillerde tanıtmıştır. 

Diğer önemli bir kişi ressam Abidin Dino’nun eşi Güzin Dino’dur. Nazım Hikmet ve Yaşar Kemal çevirileriyle şiirimize hizmet edenlerden biridir. Yine Yunus Emre çevirileriyle Fransa ve Amerika’da dergilerde tanıtımlarda bulunarak edebiyatımıza büyük katkıları olmuştur. 

Türk şiirinin yabancı dillere çevrilmesine en önemli katkılardan birini de Murat Nemet-Nejat yapmıştır. Nermin Hanım’ın Fahir İz’le birlikte yayınladığı antolojide onun da çeviri şiirleri vardı. Şiir antolojisinde büyük şairlerimizin şiirlerini çevirerek yayımlamıştır. Bu çeviri şiir antolojisiyle başta Orhan Veli olmak üzere Ece Ayhan, Birhan Keskin, Metin Eloğlu, Seyhan Erözçelik, Cemal Süreya, Edip Cansever, Lale Müldür ve İlhan Berk gibi birçok şairimizin şiirlerini çevirerek Türk şiirinin tanıtılmasına vesile olmuştur. 

Fifteen Turkish Poets adlı çeviri kitabıyla bilinen S. Behlül Toygar da dile getirilmesi gerekenlerden. Çünkü bu antolojisinde diğerlerinden farklı olarak Tanzimat ve Servet-i Fünûn şairlerinin şiirlerini çevirmiş. Kitabın üstünde Tevfik Fikret ve Cenap Şahabettin’in isimlerini görmek harika bir olay. 

Yine Modern Turkish Poetry adlı antolojisiyle Feyyaz Kayacan, önemli bir çeviriye imza atmıştır. Doksanlı yıllarda basılan bu kitabın özelliği Tuğrul Tanyol gibi 80 Kuşağı şairlerini, Necip Fazıl ve Sezai Karakoç gibi şairleri içeriğinde barındırmasıdır. Ayrıca Aşık Veysel’e yer vermesi başka bir özelliğidir. Divan şiiri çevirileri yapan Mehmet Kalpaklı, İlhan Berk’in şiirlerini çeviren A. Önder Otçu, Karacaoğlan çevirileriyle bilinen Seyfi Karabaş, İngilizce Yunus Emre çalışmalarıyla Süha Faiz gibi çevirmenler de bu konuda anılmaya değerdir.      

TEDA ve ORHAN PAMUK!

Çeviri konusunda Kültür ve Turizm Bakanlığının 2005 yılında başlattığı TEDA adıyla bilinen değerli bir girişimi var. Bakanlık, “Kültür ve Turizm Bakanlığı Türk Kültür, Sanat ve Edebiyat Eserlerinin Dışa Açılımını Destekleme Projesi” adı altında eserlerimizin yurtdışında tanıtılması için başlattığı bu proje kapsamında 2023 itibarıyla 63?farklı dile 3110?adet eser yayımlanmış. Bakanlık, eserlerimizi yayımlamak isteyen yabancı yayınevlerine destek vermiş. Çevrilen eserleri incelediğimde en çok dile çevrilenin ve yine en çok eseri çevrilenin Orhan Pamuk olduğunu gördüm. İşte Nobel bunun için büyük bir ödül. Onu Elif Şafak, Ahmet Ümit, Tuna Kiremitçi, Perihan Mağden, Hakan Günday, Oya Baydar, Ayfer Tunç, Sevinç Çokum, Mario Levi, Zülfü Livaneli takip ediyor. Yine ismi en çok gözüme çarpanlar: Celil Oker, Sevim Burak, Pınar Kür, Burhan Sönmez, Hasan Ali Toptaş, İnci Aral, Tarık Tufan, Seray Şahiner, Tufan Gündüz, Nuran Turan, Selim İleri gibi dünyaca ünlü yazarlarımız. Şairlerden Nazım Hikmet, en çok ismi geçenlerden biri. Yine onu Orhan Veli, Necip Fazıl Kısakürek, İlhan Berk, Haydar Ergülen, Ataol Behramoğlu, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Özdemir Asaf, Ahmed Arif, Oktay Rifat, Gülten Akın, Tozan Alkan, Cevat Çapan, Necati Cumalı, Enis Batur, Karacaoğlan, Yunus Emre, Mevlâna, Lale Müldür, Hilmi Yavuz, Mehmet Akif Ersoy, Özdemir İnce, Ülkü Tamer, Cahit Zarifoğlu gibi değerli gibi şairlerimiz takip ediyor. 

Bu şairlerimizin şiirlerinin dünyaya tanıtılmış olması büyük bir hizmettir. 

Eskilerden Orhan Kemal, Ahmet Hamdi Tanpınar, Sabahattin Ali, Yusuf Atılgan, Reşat Nuri Güntekin, Ömer Seyfettin, Peyami Safa en çok çevrilen yazarlarımızdan. Çocuk edebiyatında Cemil Kavukçu, Bestami Yazgan, Ahmet Efe, Yalvaç Ural, Sevim Ak, Leyla Karaca, Nuran Turan isimleri sıkça geçiyor. 

Bunlardan birine özellikle değinmem gerekiyor: Kendisi de bir yayımcı olan Aytül Akal’ın çocuk edebiyatı kitaplarının sayısı bir hayli fazla. Çocuklar için şiir kitapları da yazmış olan Akal, öykü ve masal yazan, hatta oyun yazarlığı da yapan bir yazar. Onun çok yönlü olması sanatının yetkin olmasını, dolayısıyla dünya çapında etkili ve nitelikli kitaplar üretmesini sağladı. Özellikle çocuklar için yazdığı şiir kitapları farklı yaklaşım ve tarzıyla bilinmektedir. Çocukların dil gelişimini ve duygu duyarlığını geliştirmeyi hedefleyen bu şiirleri sayesinde edebiyatımızda daha çok gündeme gelmesi ve takip edilmesi gereken bir şair yazarımızdır. Ders kitaplarımızda masallarıyla yer almakla kalmamış yabancı ders kitaplarına ve uluslararası projelerde eserleri örnek gösterilmiştir. Altmıştan fazla eseri yabancı dillere çevrilmiş. Bu TEDA projesinde de ilk sıralarda yer alıyor. Bu başarısından dolayı da yurt dışında en çok eseri yayımlanan yazar ödülü kazanmıştır. Demek ki şiir dile hâkimiyeti sağlıyor. Eserlerinin yabancı yayınevleri tarafından ilgi görmesi onun dildeki başarısından geliyor şüphesiz.  

Son zamanlarda global dizi platformlarının etkisiyle kaliteli dizi ve filmlerimizin dünyada tanınması gibi global müzik platformu Spotify’da şiir seslendirmelerinin de diğer müzik eserleri gibi sunulması şiirimiz için bir aşama daha kaydetmesine olanak sağlamıştır. Buradaki şiirlerimizin yabancı dillerde sunulması çok önemlidir. Yine sosyal medya mecralarında şiirlerimizin yabancı dilde paylaşımı şiirimizin tanıtımı açısından elzemdir. Teknoloji, internet ve yapay zekâ çağında bu imkanları kullanıp şair ve yazarlarımızı yabancı dillere çevirip okutamıyorsak geleceğimiz Türk edebiyatı ve Türk şiiri adına karanlıktır.  

Aydın Akyüz 
Gercekedebiyat.com 

ÖNCEKİ HABER

BENZER İÇERİKLER

YORUMLAR

Yorum Yaz

Kişisel bilgileriniz paylaşılmayacaktır. Yorumunuz onaylandıktan sonra adınız ve yorumunuz görüntülenecektir. (*)