Gerçek Edebiyat

Evet, köyden de söz eden bir roman, ama altmışlı, yetmişli yıllarda yazılanlar gibi yalnızca köyü anlatmıyor. Yapıtta bir köy çocuğunun köyündeki ve öğretmen okulundaki okuma serüveni de var. Öyle ki okumayı bitirdiğimizde üstümüzde daha çok da bunun etkisi kalıyor: Yedi yaşından on sekiz yaşına dek nerdeyse tek başına sürdürülen bir okuma savaşı.

Kalmera’dan Savaştepe’ye Cumhuriyet’in Çocukları'na  bir anı romanı demek daha doğru. Esen Yel kendi yaşamını anlatmış. Ama duygusallığa düşmemiş, dozunda bir duyarlıkta kalmaya özen göstermiş. Bunu bilinçli yaptığı kanısındayım, altmış yılı aşkın bir yazma serüveninin sonunu beklemiş çünkü.

Diyesim yaşananların duygusal yükünün dibe çökmesini beklemiş. İyi de etmiş, ülkemizin özellikle eğitim tarihine önemli bir belge bırakıyor.

“Cumhuriyet’in Çocukları”na  ben, bir “eğitim romanı” da demek istiyorum.  Yazar bir öğretmenin kaleminden çıkmış olması bir yana,  duygularıyla, düşünceleriyle ve de davranışlarıyla okul çağı çocukları anlatılıyor. Okurun önüne gerçekçi bir çocuk evreni sergileniyor.  O çocuklar, 1950’li yılların köy çocukları. Doğanın ve doğal yaşamın içindeler. Dünyadan kopuk yaşıyorlar. Ama köylerinde  mutlular.  Doğayla iç içeler. Büyüklerinden sevgi ve ilgi görüyorlar. Gel gör ki köylerinde okul  yok. Köyde doğru dürüst okuma yazma bilen de… Ama evlerde kitap okuma günleri yapılıyor. Toplanıp halk öyküleri okutuyorlar.

Köye bir radyo gelmiş, ama yalnızca türkü dinleniyor. Gene de etkiliyor çocukları; özellikle de romanımızın başkişisi Esen’i. Esen, konuşmasını radyoda duyduğu konuşmalara benzetmeye çabalayıp duruyor. İleride bunun yararını da görüyor. Örneğin Savaştepe Öğretmen Okuluna giriş sınavında..

Evet, köy çocukları anlatılıyor, kızlı erkekli. 1950’li yıllar.  Çocuklar arasında cinsiyet ayrımından gocunma falan söz konusu değil. Büyükleri böyle bir ayrım yapmıyor. Cinsiyet farkından dolayı aşağı ya da üstün görme de yok. Sınıf farkını bilmiyor çocuklar. Birlikte gezip, birlikte oynuyorlar. Bedensel ayrımlarını bile gündelik gözlemleriyle öğreniyorlar. Yapıtın özellikle bu açıdan ayrıntlı biçimde incelenmesi gerek bence.  Yazar çok deneyimli bir öğretmen. Çocuk psikolojisini iyi biliyor. Ayrıca anlattıklarından çok derin gözlemlerinin olduğu da anlaşılıyor. Çocuk yazarla kız arkadaşının birbirlerine vücut farklarını tanıtması ve bunu yaparken duydukları şaşkınlık  gerçekten incelenmeye değer.

Biraz yaşları büyüyünce birbirlerine duygusal ilgi duymaya  başlıyor çocuklar. Esen Yel bu durumu olağanüstü güzel  dile getirmiş. Ne bilgiçlik taslamış ne de duygu sömürüsü yapmış. Küçük yaşam ayrıntılarına yükleyerek yansıtmış çocukların duygularını. Ve bu durum yapıta ayrı tat katıyor.

"Cumhuriyet’in Çocukları”nda  Esen Yel’in çocukların bedensel  ve duygusal gelişmelerini bilinçli olarak  gerçekçi ve özenli anlattığını belirtmek istiyorum. Böylece çocuklarda yeniyetmeliğin başlangıcında olumlu kişilik özellilerinin görülmeye başlandığını vurgulamış oluyor. Genç eğitimcilere özellikle salıklıyorum “Cumhuriyet’in Çocukları” romanını.

Savaştepe Öğretmen Okulu, Köy Enstitüsü olarak kurulmuş bir okul. Esen Yel’le birlikte o yıllarda ben de oradaydım. O benden iki sınıf öndeydi sadece. Sözünü ettiği öğretmenlerinin hepsini,  arkadaşlarının ise çoğunu tanıyorum. O okul, Esen gibi benim için de her şeydi. Yaşam çizgimizi o belirledi. Elimizden tuttu, olumlu bir kişilik edinmemizi sağladı.

En önemlisi de, o okulda demokratik bir ortam vardı. Bizi o ortam belirleyip biçimlendirdi. Örneğin okulun birçok işini nöbetleşe biz yapardık. Cumartesi günleri bayrak töreninde önce bu çalışmalar eleştirilerek değerlendirilirdi. Bazan da ödüllendirilirdi.

Okulda canlı bir sanat havası yaratılmıştı. Nitekim yazarımız Esen Yel oklun ünlü şairlerinden biriydi. Ayrı sınıfta olmama karşın onu ben de tanıyordum.

Yazarımızın vurgulayarak anlattığı gibi, çok zengin bir kitaplığı vardı. Oraya birçok yazın dergisi geliyordu. Onların tiryakisiydim ben de.

KALMERA’DAN SAVAŞTEPE’YE CUMHURİYETİN ÇOCUKLARI
EfeAkademi yayınları 1. Basım Haziran 2022 İstanbul

Halil Şahan
Gerçekedebiyat.com