Gerçek Edebiyat

Giderek kişiliksizleşen ve tekdüzeleşmekte olan mimari evrenimize kültürel alandan müdahalede bulunmak gayesindeki kitapta mimariye vurgu yapan yüze yakın edebiyat şaheseri akademisyenler, yazarlar, mimarlar, felsefeciler ve sanatçılar tarafından incelenerek toplumun değerlendirmesine sunulmuştu.

Kitabı hazırlayan mimar-yazar Hikmet Temel Akarsu, Mimar Prof. Dr. Nevnihal Erdoğan ve Mimar-Editör Türkiz Özbursalı bu kuvvetli etkileşimin peşini bırakmamışlar ve bu yıl içinde yayınladıkları iki kitapla konuyu tam anlamıyla mimarlık ve edebiyat ortamına perçinlemişler.

Şöyle ki bu yıl yine YEM yayınlarından çıkan iki kitapta bu kez çağdaş edebiyatı mercek altına almışlar ve “Çağdaş Dünya Edebiyatında Mimarlık” ve “Çağdaş Türk Edebiyatında Mimarlık” başlığıyla iki cilt olarak yayınlamışlar.

Kuşkusuz yeni düzenlemede, ilk çıkan Edebiyatta Mimarlık kitabı da revize edilmiş ve kitapta yer alan çağdaşlar çıkarılarak yeni ciltlere aktarılmış.

Disiplinler arası etkileşimde edebiyat ve mimarlık söz konusu olduğunda; ister gerçek ister kurgu olsun mekânın ve yaşamın her biçimi yazının her türüne yansır. Bu açıdan bakıldığında edebiyat ve mimarlık farklı disiplinleri içeriyor gibi görünse de birbirlerinden bağımsız değildirler.

Her ikisi de aynı kaygı ve aynı arayış ile birbirinden etkilenerek özünde düşsel, görsel, çizgisel ve yazınsal bir üretimi temsil eder.

Edebiyat ve mimari insanlığın tarihi kadar eski birer sanattır ve geçmişin geleceğe aktarılmasında, kültürün, uygarlığın gelişiminde ve sürdürülmesinde oynadıkları rolle gerek yerel gerekse de evrensel boyutta yaşamın inşasına eşlik ederler. Başka bir söylemle yazın, mimarinin metinsel tasarımıdır ve soyut ya da somut olsun geçmişe çok yönlü ışık tutar.

İlk bakışta bu farklı iki disiplin arasında kolay kolay bağ kurulamasa da edebiyat ve mimarlığın toplumsal temsiliyete ve anlatıya aracılık ettiği açıktır.

Bu bağlamda edebiyat ve mimarlık sıklıkla bir araya gelmektedirler. Edebiyat, romanlar, şiirler, anılar, günlükler, destanlar, seyahatnameler gibi birçok formda toplumsal yapıyı, kentsel-mekânsal dokuyu, kültürü, yok olmuş, dönüşmüş yapıları, insan-doğa-kent-mekân ilişkisini, betimlemelerle geçmişten günümüze aktarmakta, günümüzden de geleceğe aktarmaya devam etmektedir.

Bu biçimiyle edebi eser ve mimari ortak bir paydada bütünleşmektedirler. Hatta mimarlık ve edebiyat arasında o kadar güçlü bir bağ vardır ki temsiliyet biçimleri birinde görsellik, diğerinde kurgusallık ve sözellik olsa da birbirleri ile derin etkileşim içindedirler.

Bu bağlamda mimarlık ve edebiyat toplumsal ortamda var olan gerçeklikler doğrultusunda ortaya çıkan ve sürekliliği olan sanat alanlarıdır.

Edebi eserler içinde betimlenen mekânsal anlatılar, mekâna ait kurgusal veya gerçek imgeler okuyucunun zihninde biçimlenen çevreler yaratır. Farklı dilleri kullanan disiplinler arası gerçekleşen bu iki üretim biçimi doğası gereği insan ve insana dair her tür durumu kendilerine özgü dilleri topluma sunmaktadırlar.

Çünkü mimarlık sadece teknik bir eğitim, betonarme, malzeme ve çizimler dizgisi değildir. Tıpkı edebiyat gibi kültürel,  sanatsal, toplumsal birikimin tezahürüdür.

İşte bu noktadan hareketle mimarlık ve edebiyat ilişkisinin yazına dökülmesi ve topluma yansıtılması amacıyla çok sayıda akademisyen, edebiyatçı, yazar ve sanatçı bir araya gelerek seçkin eserler üzerinden iki kitap oluşturmuşlardır. Çağdaş Edebiyatta Mimarlık ciltlerinde, seçilen edebi eserler yazarlar tarafından ayrıntılı bir biçimde incelenerek tematik olarak sınıflandırılıp kitaplaştırılmıştır.

Çağdaş Dünya Edebiyatında Mimarlık ve Çağdaş Türk Edebiyatında Mimarlık adlı kitaplar YEM Yayın tarafından Mimarlığın disiplinler arası ilişkisini ve tasarımın beslenme kaynaklarını çarpıcı bir biçimde ortaya koymak için yayınlanmış.

Kitaplar “Mimarlık ve Beslenme Alanları” dizisinin bir parçası olarak hazırlanmış ve mimarlığın sanatsal ağırlığının artmasına, toplumun estetik algısının gelişimine katkı sağlama inancıyla birçok seçkin edebi eser döneminin özelliklerini yansıttığı biçimler üzerinden irdelenmiş. 

Çağdaş Dünya Edebiyatında Mimarlık kitabında Bozkırkurdu (Hermann Hesse), Beton Ada (Ballard), Austerlitz (Sebald), Marslı (Andy Weir), Sunset Park (Paul Auster), Doğunun Limanları (Amin Maalouf), Androidler Elektronik Koyun Düşler mi? (Philip K. Dick), Selanik: Hayaletler Şehri (Mark Mazower), Aynalar (Eduardo Galeano) gibi 42 çağdaş yapıt mimar, sanatçı, iletişimci, felsefeci ve akademisyenlerden oluşan 41 isim tarafında mercek altına alınmış.

“Çağdaş Türk Edebiyatında Mimarlık” kitabında ise Aylaklar (Melih Cevdet Anday), Gökdelen (Tahsin Yücel), Uyku Şehir (Behiç Ak), Kapalıçarşı (Fuat Sevimay), Sinek Isırıklarının Müellifi (Barış Bıçakçı), Aleladelik Çağı (Hikmet Temel Akarsu), İstanbul’un Kuytu Köşeleri (Aydın Boysan), Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu (Salah Birsel) gibi 39 yapıt 33 yazar tarafından incelenmiş.

Kitaplar hazırlanırken tasarımcıların, mimarların, mimarlık kültürüne ve eğitimine destek sağlamak ve diğer disiplinlerle etkileşim içinde bulunarak hayal güçlerini çok daha çarpıcı bir biçimde kullanabileceğini vurgulamak amaçlanmış.

Eğer olabiliyorsa mimarlıkta yeni bir algı yaratarak kentlerimizi, yaşam alanlarımızı gitgide yaşanılmaz hale getiren tekdüze “mimari” uygulamalardan uzaklaştırarak tasarımcılar ve mimar adaylarının ruhsal duygusal, kültürel dünyalarının varsıllaşmasını ve renklendirilmesi umulmuş.

Mimari bir bilinç uyanışı yaşamak ve yaşam alanlarımızın giderek kötüleşen kalitesini dönüştürmek için edebiyatın üstün etkileme gücü kaldıraç olarak kullanılmak istenmiş. Seçilen kitaplara ve yazılan incelemelere bakıldığında, birbirinden çarpıcı bu eşsiz edebiyat eserlerini okuyup da mimari alana bambaşka bir gözle bakmamak gerçekten de mümkün değil.

Not: 10 Mart 2022 tarihli Cumhuriyet Kitap Eki’nde kısaltılarak yayınlandı.

Çağdaş Dünya Edebiyatında Mimarlık – Çağdaş Türk Edebiyatında Mimarlık
Hazırlayanlar: Hikmet Temel Akarsu – Nevnihal Erdoğan – Türkiz Özbursalı
YEM Yayın - 2021

Dr. Selma Kayahan Tunalı
(Doç. Dr. Kocaeli Üniv. Mimarlık ve Tasarım Fakültesi)
Gerçekedebiyat.com