Gerçek Edebiyat

Chantal Akerman'ın “Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles”* adlı filmi, geçen yıl BFI'nin “Sight and Sound” anketinde tüm zamanların en iyi filmi seçildi ve listenin başında yer alan ilk kadın filmi oldu.[1]

Laura Mulvey, filmin "kadınların ezilmesini ıstırap verici bir şekilde tasvir ettiğini" ve "Akerman'ın çoğu zaman kadınları ezmenin bir aracı olan sinemayı nasıl özgürleştirici bir güce dönüştürdüğünü" yazdı. Akerman'ın filmini gerçekte temsil ettiğinden daha azına indirgeme riskini almamak: mükemmel bir oyun.

Kahramanın adı da olan Dielman, dul bir ev hanımı, anne ama aynı zamanda bir fahişedir. Dielman'ın bir müşterinin orgazmıyla karşı karşıya kaldığı, görüntünün çökmesine ve gerçeğin ortaya çıkmasına neden olduğu son sahnenin à l'acte şiddetli parçasından farklı olarak, Akerman'ın filmi, azalmayan arzunun doğrudan bir sonucu olarak ortaya çıkan bir eylemdir. Üç saat 21 dakikalık filmin biçimi, onu Paul Schrader'in meşhur "aşkın stil"[3] olarak adlandırdığı, günümüzde yeniden ortaya çıkan No-of'u da zorlayan kategoriye giriyor. Özneyle, hipermodernitenin jouissance'ı geçici olarak barışık bir yüzleşme şekli olarak Dielman, bugün çağdaş sinemanın boş bıraktığı bir rolü dolduruyor.

Dielman'ı izleme deneyimi türünün tek örneği. Film Öteki jouissance'ı - "hakkında hiçbir şeyin söylenemeyeceği"[4] dişil olanın fallik olmayan jouissance'ını- yayıyor ve konuşan bedeni öyle bir şekilde hedefliyor ki, sözlü bir yorum normal koşullar altında ancak arzu olarak değerlendirilebilir.

Beau Travail ve 5'ten 7'ye Cleo, benzer jouissance efektleri üreten diğer iki filmdir - her ikisi de S&S listesindedir ve her ikisi de Fransız film yapımcılarına aittir. Başrolde oynayan Delphine Seyrig'i yönetmek için Akerman şunları söylüyor: “Görüyorsunuz, 'gerçek' görünmesini istemiyorum, doğal görünmesini istemiyorum ama insanların geçen zamanı hissetmelerini istiyorum, bu da gereken zaman değildir.”[5]

Bu yaklaşımla Akerman, filmini fallik jouissance'ın ötesine taşır ancak yine de bunu kapitalist söylemin üstbelirlediği bir mecra aracılığıyla yapmaktan kaçınamaz. Akerman, Antigone olur: saf arzunun bir modeli ve etik eylemin başlıca örneği.

BİR YAHUDİ/ŞABAT SEKS RİTÜELİ Mİ?

25 yaşındaki Akerman,  bir filmin etrafında nasıl "döndüğü" hakkında, "Filmin etrafına, deliğin etrafına, diyelim ki, boşluğun etrafına yazıyorum" dedi. Bu arada, filmi yaptıktan sadece yıllar sonra, "sadece takıntılı bir kadın hakkında değil, aynı zamanda kayıp Yahudi ritüelleri üzerine bir film olduğunu" dile getirmeye başladı  Akerman. Annesini küçükken Şabat ritüellerini gözlemlemeye nasıl zorladığını ve başka ilginç şeyleri anlatıyor: “Babamın babasının... beni bir kız olarak kabul eden adamın ölümünden geldi. O öldüğünde ben hâlâ küçüktüm; beni bir gecede Yahudi okulundan aldılar. Bu, büyükbabamla bağımı kopardığı için bu bir şoktu. Benim için Şabat'ı tutmak, beni bir kız olarak kabul eden bu adamla bağlarımı yeniden canlandırmak anlamına geliyordu.”

Yönetmen Chantal Akerman

Akerman, eyleminin önüne düşüncenin geçmesine izin vermedi, arzusunun sorumluluğunu üstlendi ve onun onu eyleme geçirmesine izin verdi. Jeanne Dielman'dan yayılan ve Mulvey'in de kabul ettiği gibi "tekrarlanmaması gereken" gücü artık açıklayamayız.[8] Denemeye de çalışmamalıyız.  

JEANNE DİELMAN FİLMİNİN KONUSU

Film, dul bir annenin üç günlük düzenli yemek pişirme, temizlik, annelik ve ayak işlerini yürütme programını inceliyor. Kadın (adı Jeanne Dielman, yalnızca başlıktan ve oğluna okuduğu bir mektuptan anlaşılıyor), her öğleden sonra, oğlu okuldan eve gelmeden önce farklı bir müşteriyle seks yaparak para kazanıyor. Diğer faaliyetleri gibi, Jeanne'nin seks işçiliği de ezbere her gün gerçekleştirdiği sıradan bir rutinin parçasıdır.

İkinci gün bir müşterinin ziyaretinden sonra, Jeanne'nin düzenli davranışı ince bir şekilde çözülmeye başlar. Akşam yemeğini hazırlarken patatesleri fazla pişiriyor, ardından patates tenceresini taşıyarak apartmanda dolaşıyor. Parasını sakladığı porselenin üzerini kapatmayı unutuyor, çıktığı odaların ışıklarını söndürmeyi unutuyor, mantosunun düğmesini atlıyor, yeni yıkanmış kaşığı düşürüyor. Jeanne'nin rutinindeki değişiklikler, müşterisi üçüncü gün gelene kadar devam eder. Seks sırasında ya orgazm oluyor ya da yaptığından tiksiniyor, sonra giyiniyor ve adamı bir makasla öldüresiye bıçaklıyor. Daha sonra sessizce yemek masasına oturur.

NOTLAR

* Belçikalı film yapımcısı Chantal Akerman tarafından yazılan ve yönetilen 1975 yapımı bir filmdir. Brüksel'de beş haftada çekildi ve Belçika hükümeti tarafından verilen 120.000 $'lık bir hibe ile finanse edildi. Yavaşlığı, uzun çekimleri ve statik kamera çalışmasıyla öne çıkan film, dul bir ev kadınının (Delphine Seyrig tarafından canlandırılan) üç günlük yaşamından kesittir.

Film, gösterime girdikten sonra değişik eleştiriler aldı, ancak Avrupa'da ilgi gördü ve daha sonra bir kült klasiği haline geldi ve şimdiye kadar yapılmış en büyük filmlerden biri olarak kabul ediliyor. Yavaş sinema türünün yanı sıra feminist filmin bir örneği olarak etiketlendi. The Village Voice tarafından 2000 yılında yapılan bir eleştirmen anketinde, yirminci yüzyılın en büyük 19. filmi seçildi. 2022'de Sight and Sound tarafından yayınlanan bir eleştirmen anketinde tüm zamanların en iyi filmi seçildi.

[1] “The Greatest Films of All Time.” 2022. BFI. https://www.bfi.org.uk/sight-and-sound/greatest-films-all-time.

[2]Mulvey, Laura. 2022. “The greatest film of all time: Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles.” BFI. https://www.bfi.org.uk/sight-and-sound/features/greatest-film-all-time-jeanne-dielman-23-quai-du-commerce-1080-bruxelles.

[3] Schrader, P. (2018). Transcendental Style in Film: Ozu, Bresson, Dreyer. University of California Press.

[4] Zizek, S. (1999). “Femininity between Goodness and Act.” Lacanian Ink, no. 14 (Spring).

[5] Rosen, M. (2004). “In her own time: An interview with Chantel Akerman.” Art Forum 42, no. 8 (April).

[6] Rosen, M. (2004). “In her own time: An interview with Chantel Akerman.” Art Forum 42, no. 8 (April).

[7] Zizek, S. (2012). “Don’t Act. Just Think.” Big Think. https://bigthink.com/videos/dont-act-just-think/.

[8] Mulvey, L. (2022). “The greatest film of all time: Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles.” BFI.

thelacanianreviews.com’dan çeviren Zeynep Kızılırmak

George Louis Bartlett
(Birmingham, İngiltere)

Gerçekedebiyat.com