Bilge Tonyukuk Yazıtı'na yeni bir değerlendirme
Türk dilinin ilk derli toplu ve büyük yazılı metni olan Tonyukuk Yazıtı yazılalı 1300 yıl, bilim dünyasınca keşfedileli 123 yıl oldu. Bu yazıt, II. Köktürk Devleti’nin kuruluşunda başkomutan ve danışman olarak önemli görevler yapan Bilge Tonyukuk’un kendi dönemindeki seferleri, savaşları ve devletin içinde bulunduğu şartları anlattığı, tecrübelerini gelecek nesillere vasiyet olarak bıraktığı bir metindir. Yazıt, Moğolistan’ın başkenti Ulan Batoor’a 56 km mesafede yer alan Nalayh kasabası yakınlarındaki Bayan Çokto’da bulunmaktadır. Bu yazıt, 1300 yıl öncesinden günümüze ulaşan pek az taş yazıttan biri olarak dünya yazı tarihinin de önemli belgeleri arasında yer almaktadır. Tonyukuk Yazıtı’nın dil incelemesine geçilmeden önce orijinal metin tekrar okundu. Bu sırada eski metinlerin okunmasında karşılaşılan alfabe kaynaklı sorunlar bu metinde de karşımıza çıktı. Özellikle ünlüleri ve ünlü/ünsüz çiftlerini gösteren işaretler, s/ş ünsüzlerini karşılayan işareti bunların başlıcalarıydı. Bu okuma sırasında sorunlu görülen ve ikili okumaya müsait yapılarla ilgili olarak daha önceki teklifler, ilgili bölümün altında dipnotlarda gösterildi. Metin, fonetik ve morfolojik bakımdan diğer Köktürkçe metinlerle hemen hemen aynı özelliklere sahiptir. Bu yüzden metnin tasvirî bir gramer analizi yapılmakla yetinildi. Yazıtın dil özellikleri yanında üslup yapısı, söz varlığı da önemli bir konuydu, bu konuya da ayrı bir başlık açıldı. Bilge Tonyukuk Bu kitapta Tonyukuk Yazıtı dil, edebiyat ve kültür tarihi bakımından ele alındı. “Giriş” bölümünde Köktürk tarihinin genel çerçevesi çizildikten sonra Tonyukuk’un hayatı konusundaki hayli karışık bilgiler tekrar gözden geçirildi. “Birinci Bölüm”de yazıtın gramer özellikleri ile dil ve kültür değeri incelendi. “İkinci Bölüm”de Köktürk harfli metnin Latin alfabesine transkripsiyonu yapıldı ve dili günümüz Türkçesine aktarıldı. Bu yazı ve metin aktarmaları sırasında karşılaşılan sorunlu bölümler şimdiye kadarki yayınlarla karşılaştırılarak dipnotlarda değerlendirildi. “Üçüncü Bölüm”de ise bütün sözcük ve şekillerin alfabetik dizini yapılıp sözcüklerin anlamları verildi. Tonyukuk Yazıtı yerli ve yabancı pek çok Türkoloğun dikkatlerini üzerinde yoğunlaştırdıkları bir metin olmuştur. Her araştırma, literatürü zenginleştirerek bu konudaki çalışmaları daha ileriye götürmüştür. Eski Türkçe derslerinde yirmi yıldır incelediğimiz metni, bu vesileyle tekrar gözden geçirip “Tonyukuk Yılı”nda bir kitaba dönüştürmenin mutluluğunu yaşıyoruz. Kitabı, edip, bilge, devlet adamı, komutan, savaş teorisyeni ve bozkır mistiği Bilge Tonyukuk’un aziz ruhuna armağan ediyorum. Eserin yayımını Ötüken Neşriyat üstlendi. Yayınevinin, yayıncı kimliği ve misyonu doğrultusunda aldığı bu karar için saygıdeğer ağabeyim Nurhan Alpay’a ve editörlüğünü üstlenen sevgili Göktürk Ömer Çakır’a teşekkür ediyorum. Türklük bilimine hayırlı olsun… Ali Akar
(Kitabın önsözü)
Ali Akar
Ötüken Neşriyat
YORUMLAR