Gerçek Edebiyat

Ünlü "Başkir" siyasetçisi, bilim adamı Togan'ın İstanbul Üniversitesi ve Kolombiya Üniversitesi Profesör olduğunu biliyor muydunuz?

Ahmet Zeki Validi Togan, 1957 yılında, İngiltere Manchester Üniversitesi "Onursal Doktor"u unvanına da layık görüldü.

Manchester Üniversitesi, İngilizlerin en anlamlı üniversitelerinden “kırmızı tuğladan üniversiteler” arasında yer alıyor.  Ayrıca Russell Grubu Birleşik Krallık’ ta tüm doktora derecelerinin % 56’sı  ve AB’ ye bağlı olmayan ülkelerden İngiliz öğrencilerin % 30’u üzerinde etkilidir.  

Ahmet Ze3ki Validi Togan'ın törendeki konuşması şöyle: 

Manchester Üniversitesi’nin bana verdiği onurdan derinden duygulandım. Yurdumda, Ural Dağlarında yaşarken, şehrinizin adını bile duymadım. Daha sonra Manchester’da ünlü İngiliz kütüphaneleri olduğunu ve bu zengin kütüphanelerinde birçok Doğu el yazması olduğunu öğrendim.

Üniversitenizin bilim merkezi olarak önemini anlamak için Batı’ya Doğu tarihini incelemek için geldim. Aynı zamanda şehrinizin John Rylands ve eşi gibi entelektüel insanlar bakımından zengin olduğunu öğrendim. Doğu sanatına, bilimsel çalışmalara ve ticari belgelere büyük önem veriyor. Yaklaşık 30 yıl önce, A kataloğuyla tanıştım. Minihanalar “John Rylands Kütüphanesinde Arapça El Yazmaları Kataloğu”  ve Kutsal Kur’an’ın Doğu Türkistan tercümesi hakkında el yazmaları okuduktan sonra şehrinize, üniversitesine ve kütüphanelerine derin bir ilgi duymuştum. Bu el yazmasının dil özellikleri çok eski bir dil olduğunu gösteriyor. Kopyasını sipariş etmek istedim ama kişisel katılımım olmadan 14 ciltlik el yazmasını kopyalamak çok zor olacak. Sonrasında, iyi korunmuş metin ve kağıt üzerine ayrı sayfaların kopyalarını aldım: Doğu Türkistan’da Kaşgar lehçesinde üretilmiş, Kur’an’ın Türkçeye ve Farsça’ya tercümesi olan Karahan dönemi yazmasını buldum.

Bir tarihçi olarak İngiltere’nin Türk tarihi için gerekli olan en zengin kütüphaneler ve depolara sahip bir ülke olduğunu biliyordum. Kraliyet ailesi yüz yıldır ülkesi için doğu el yazmaları satın alma görevini üstlendi. Bu anlamda İngiliz ve Osmanlı İmparatorluğu birbirlerini hatırlatıyor ve tamamlıyor. Bu gerçeğin kanıta ihtiyacı yok, sadece “Chester Beatty Collection”ı, Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa’nın kişisel kütüphanesine dayanan İstanbul Kütüphanesi ile kıyaslamak yeterli olacaktır.

John Rylands Manchester Kütüphanesi Kur’an Türkçe çevirisi kültürümüz için büyük önem taşıyor. Genelde Kur’an, Samanid hükümdarı Mansur bin Nuh (961-977) döneminde Tafsir Tabari’ye dayalı yüz grubu tarafından yapılan sahte Farsça çevirilerinden tercüme edilmektedir. Bu tercümenin Türkçesi Farsça ve Arapça metniyle kıyaslanabilir. İstanbul Türk-Müslüman el yazmaları Müzesi’nde İran ve Altın Orda’dan iki muhteşem tarihli Kur’an-ı Kerim tercümesi listesi tutuluyor. İlk olarak İran’da Çingizidlerle birlikte gelen Türk kabilelerinin dili kaydedildi. Ve Altınordu’nun listesi, Kıpçak diline hakim olan unsurların hakim olduğunu gösteriyor. Manchester yazmasına gelince, dilini İsfijab ve Argu’nun tercümanlarının lehçelerini yansıtan özgün bir Türkçesi olarak görüyorum. Ayrıca bu yazma imlasıyla da değerli.  

Bu yılın Ekim ayında Pakistan hükümeti, Kutsal Kur’an’ın indirilişinin 1400 yıldönümü ile ilgili bir konferans düzenlemeyi planlıyor ve bu yazma, Kuran’ın tüm Türkçeye çevirilerinden en eskidir. Konferansa katılırsam, John Rylands Kütüphanesinden Kur’an’ın el yazması hakkında kesinlikle bir rapor hazırlayacağım.

Onurlu doktor unvanı ve şehrinizi ziyaret etmek benim için büyük bir etkinlik. Bununla birlikte, İngiltere ve İran kütüphanelerinde doğu el yazmaları üzerine gelecekteki çalışmalarımın harika bir başlangıcı da olacak.

Hepinize teşekkür ederim.

Ahmet Zeki Velidi Togan
Gerçekedebiyat.com