Gerçek Edebiyat

Alt başlığı Dışarıda Kalan Şiirler olarak belirlenen kitapta 1932-1986 yılları arasında çeşitli dergilerde (Sesimiz, İnkılâp, Milli İnkılâp, Gündüz, Oluş, Varlık, Yücel, Aile, Yaprak, Yeditepe, Yeni Dergi, Toplum Düşün, Gösteri ve Adam Sanat’ta) yayımlanmış 75 şiir bulunuyor.

Her şeyden önce, Mehmet Can Doğan’ın bu şiir kitabını yayıma hazırlayarak gerçekleştirdiği çalışmanın birincil öneminden ve yarattığı değerden bahsetmek gerekiyor: Dışarıda Kalan Şiirler Oktay Rifat’ın kurduğu poetikanın dilsel sınırlarını fark etmemizi ve bir Oktay Rifat şiirinin imgesel alan derinliğindeki yerini nasıl aldığını görmemizi sağlıyor.

Bununla birlikte, Oktay Rifat’ın kitaplarına dâhil ettiği bazı şiirlerin taşıdığı "değişiklikler"i kıyaslamamıza ve bu şiirlerin “kalıcı-son biçimi"ne nasıl ulaştıklarını anlamamıza da imkân veriyor.

Bu Dünya Herkese Güzel’in içerdiği şiirleri dönemsel olarak iki bölüme ayırarak inceleyebiliriz: Oktay Rifat’ın olgunluk öncesi diyebileceğimiz 1932-1954 yılları arasında kaleme aldığı 32 şiiri kapsayan bölüm ile 1970 sonrasında kaleme aldığı ve olgunluk’ dönemindeki 43 şiiri kapsayan bölüm... Perçemli Sokak(1956), Aşık Merdiveni (1958), Elleri Var Özgürlüğün (1966) adlı şiir kitaplarının yayımlandığı1955-1969 yılları arasına tekabül eden dönemde ise Dışarıda Kalan Şiir olmadığını fark ediyoruz.

Olgunluk öncesi dönemin Dışarıda Kalan Şiirler’i, yeryüzünü ve yaşamı tanımlamak/tanımak doğrultusunda kuvvetli bir imgesel arayış, çeviklik ve yaşamı kutsayan çeşitli ‘öz-bakış’ temayüllerini içeriyor.

Bu nedenledir ki 1941’de Melih Cevdet (Anday) ve Orhan Veli (Kanık) ile birlikte yayımladıkları Garip adlı meşhur ortak kitapta ve 1945’te yayımlanan Yaşayıp Ölmek Aşk ve Avarelik Üzerine Şiirler adlı kitapta bulunan şiirlerin birçok dizim ve kelime farklılıkları taşıyan Dışarıda Kalan Şiirler versiyonlarının (toplamda 7 şiir) oluştuğunu görüyoruz.

Bu dizim ve kelime tercihleri ile ‘olgunluk öncesi’ dönemin tamamını, Oktay Rifat’ın poetikasındaki şiirsel yükü belirleme aşaması olarak değerlendirebiliriz. 1947 yılında Aile adlı dergide yayımlanan Ağaca Dedim ki başlıklı şiir, ifade etmeye çalıştığım konumlandırmayı anlatıyor gibidir:

(…)
“Al beni ağaç, dedim, milyon yapraklı yalnızlığına
Geçir benden, dedim, topraktan emdiğini gökyüzüne savurmadan önce.
Bir dil öğret bana dağa taşa vergi, hürriyetlere, sevinçlere vergi. (…)”

Olgunluk öncesi dönemde, Oktay Rifat’ın 1956 yılında yayımlanan Perçemli Sokak adlı şiir kitabıyla kurduğu ve Türk Şiirindeki imge-yoğun akımın (Bkz: İkinci Yeni, İlhan Berk, Ece Ayhan) şiirsel yükünü önceleyen iki adet dışarıda kalan şiir bulunuyor: ‘Güvercin’ (Oluş Dergisi, 1939) ve ‘Masal’ (Yücel Dergisi, 1945).

Bu iki şiirin taşıdığı imgelem ve ses (tıpkı Perçemli Sokak’ın Oktay Rifat’ın diğer şiir kitaplarına kıyasla dilsel bir dönüm/yenilenme noktası olması gibi) diğer dışarıda kalan şiirden çok daha “yeni” diyebileceğimiz bir dilsel genişlemeyi işaret ederek geleceğin (2000’li yılların) şiir dilini ve imgesel alan derinliğini haber veriyor.

1976 sonrası olgunluk döneminde ise Oktay Rifat’ın kelime ve dizim tercihleriyle hareket etmediğini ve bir şiirin tüm dizeleriyle birlikte topyekûn dışarıda kalma durumunu yüklendiğini görüyoruz.

Bu dönemin şiirleri Yeni Dergi, Gösteri, Düşün ve Adam Sanat adlı dergilerde yayımlanmış.

Örneğin, Oktay Rifat’ın yayımlanan son şiir kitabı olan Koca Bir Yaz’a (1987) dâhil etmediği 22 şiir olgunluk döneminin dışarıda kalan şiirinin büyük bir bölümünü oluşturuyor.

Sonuçta, Oktay Rifat’ın kitap bütünlüğü tercihlerinin dışında kalan ve Mehmet Can Doğan tarafından Bu Dünya Herkese Güzel başlığı altında yeniden bütünlenen bu 75 adet şiir, dilsel açıdan Türk Şiiri’ne çığır açan büyük şair Oktay Rifat’ın poetikasının nasıl oluştuğuna dair yolları ve bağlı patikaları işaret ediyor.

Oktay Rifat’ın Masal adlı Dışarıda Kalan Şiiri’nde söylediği gibi:

(…)
Bu dünya herkese güzeldir
Yan yana geçerken caddelerden
Kalbimiz nasıl olsa devam eder
Masalına yıldızların kaldığı yerden
 
 
Zafer Yalçınpınar
Aydınlık Kitap, Sayı: 235, 28 Ekim 2016