Gerçek Edebiyat

Üniversite yıllarında mahkeme kararıyla adını Adalet olarak değiştiren Ağaoğlu, evlilik öncesinde Adalet Sümer, evlendikten sonra ise bir süre Adalet Sümer Ağaoğlu adlarıyla yazdı. Aynı zamanda Parker Quinck ve Remüs Telada takma isimlerini de kullandı.

İlkokulu Nallıhan'da tamamlayan Ağaoğlu, yazı serüvenine Ankara Kız Lisesi'nde öğrenciyken başladı. Yazıyla olan bağını "arkadaşlık" şeklinde tanımlayan edebiyatçı, bir röportajında ailesinden şu şekilde söz etmişti: "Babam Osmanlı'nın aydın bir insanıydı ve kumaş tüccarıydı. Sayesinde İstanbul'u dört yaşında gördüm. Eğer 1933'te kız çocuklarının okula gönderilmesini teşvik eden kanun çıkmasaydı ne olurdu bilmiyorum; çünkü nüfus kâğıdım bile yoktu. Babam dindar biriydi ve sesi çok güzeldi, hatim indirirdi. Hafızdı kendisi... Sırf benim ortaokul okumam için Ankara'ya taşındı; böylece eğitim hayatımı tamamlayıp fakülteyi bitirdim. Ancak batılılaşma o kadar içime işlemiş ki hafız olduğunu söylemekten utanıyorum. Halbuki o bir sanatkâr; 'Sinekli Bakkal'ın Rabia'sı gibi... Annemin soyu Saraybosna'dan geliyor. Babamla kasabada nasıl tanışıp evlendiler? İki tamamen farklı kültür içinde büyümüşler. Kardeşim Ayhan hep şunu der: 'Adalet, bir aile romanı yazmadın.' Ailemizde değişik bir şey vardı; iki ayrı kültür yan yana, barış içinde."

Liseyi bitirip 1946-1947 yıllarında Ulus gazetesinde tiyatro eleştirileri yazmaya başlayan Ağaoğlu'nun ilk şiiri "Gölgeler", 1948 yılında Kaynak dergisinde yayımlandı ve 1950'ye kadar şiir çalışmalarını dergide sürdürdü. Edebiyatla şiir üzerinden kurduğu bağın öyküsünü bir röportajında şu sözlerle aktardı:

"Çok genç yaşta şiire başladım. Hatta Nurullah Ataç'ın jürisinde bulunduğu bir üniversite öğrencileri şiir yarışmasında birinci seçilmiştim. Bu durum beni hem şaşırtmış hem de korkutmuştu; çünkü şiir zor bir alan. O yaşta ne kadar hazırlıklı olduğumu bilmiyordum ama büyük bir aşkla bunu bir süre sürdürdüm."

1950 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun olan Ağaoğlu, tiyatro oyunlarına yönelerek 1951’de Ankara Radyosu’nda göreve başladı ve ilk radyo oyunu "Aşk Şarkısı"nı yazdı.

Radyoda dramaturg olarak çalışan, ardından Radyo Tiyatrosu Müdürü olan yazar, 1961'de tiyatro oyuncuları ve yönetmen dostları Kartal Tibet, Üner İlsever, Çetin Köroğlu ve Nur Sabuncu ile birlikte Ankara’nın ilk özel tiyatrosu olan "Meydan Sahnesi"ni kurdu ve Meydan Sahne Dergisi’ni çıkardı.

1953 yılında tiyatro bilgisini artırmak amacıyla Paris’e giden Ağaoğlu, aynı yıl Sevim Uzungören ile birlikte kaleme aldıkları "Bir Piyes Yazalım" eserinin Ankara’da sahnelenmeye başlamasıyla dikkat çekti.

1954'te mühendis Halim Ağaoğlu ile hayatını birleştirdi. İlk romanı Ölmeye Yatmak 1973’te yayımlandı. 1963-1964 sezonunda ise Evcilik Oyunu adlı eseri, yaşadığı çevreden edindiği gözlemler üzerine kurulmuş bir oyun olarak Ankara’da sahnelendi.

TRT’nin kurulmasından sonra burada program uzmanı ve daire başkanı pozisyonlarında görev alan yazar, 1971’e kadar çalıştı. Toplum sorunlarına duyarlı ve güncel gelişmelere odaklanan oyunlar kaleme alan Ağaoğlu, 1960’lı ve 1970’li yılların önde gelen oyun yazarlarından biri oldu.

Ağaoğlu, yaklaşık yirmi yıl boyunca roman, hikâye ve denemeler kaleme aldıktan sonra, 1991 yılında Çok Uzak Fazla Yakın adlı eseriyle oyun yazarlığına geri döndü.

Yazarın Fikrimin İnce Gülü romanı, 1993'te Tunç Okan tarafından "Sarı Mercedes" adıyla sinemaya uyarlandı.

Ağaoğlu, 1996'da parkta oturduğu sırada bir aracın çarpması sonucu ağır yaralandı. Türkiye ve yurt dışında uzun süren tedavi sürecinin ardından sağlığına kavuşmayı başardı.

Adalet Ağaoğlu, 1969 yılında New York'ta yayımlanan The Reader's Encyclopedia of World Drama adlı tiyatro ansiklopedisinde dünya tiyatro yazarları arasında yer aldı.

Ayrıca yazarın Yaşamak adlı oyunu, Fransız ve Alman radyolarında yayınlandı. 1974 yılında Üç Oyun eseriyle Türk Dil Kurumu (TDK) Tiyatro Ödülü'nü kazanan Ağaoğlu, Yüksek Gerilim ile 1975'te Sait Faik Hikâye Armağanı'nı, Bir Düğün Gecesi ile 1979'da Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü'nü, 1980 yılında Orhan Kemal Roman Armağanı ve Madaralı Roman Ödülü'nü alarak birçok prestijli ödüle layık görüldü.

Başarılı edebiyatçı ayrıca farklı eserleriyle pek çok ödül kazandı: "Çok Uzak Fazla Yakın" ile 1992'de Türkiye İş Bankası Edebiyat Büyük Ödülü'nü, 1995 yılında Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’nü, "Romantik Bir Viyana Yazı" ile 1996'da Aydın Doğan Vakfı Edebiyat Ödülü'nü, 1997'de NTV Yılın Yazarı Ödülü’nü ve 1999’da Aziz Nesin Ödülü’nü.

Usta kalem, 14 Temmuz 2020’de hayata veda ederek Cebeci Asri Mezarlığı'nda toprağa verildi.

Adalet Ağaoğlu'nun kişisel arşivini bağışladığı Boğaziçi Üniversitesi, bu değerli mirası yazarın kontrolünde tasarlanmış özel bir odada muhafaza etmektedir.

Bu odada yazarın çalışma masası, daktilosu, ödülleri, plakları gibi kişisel eşyalarının yanı sıra eşi ve dostlarıyla yaptığı yazışmalar dosyalanmış şekilde bulunuyor. B

u yazışmalarda Halim Ağaoğlu, Halil Ergün, Yalçın Küçük, Haldun Taner, Tunç Yalman, Hulki Aktunç, İlhami Soysal, Pirko-Asaf Çiğiltepe ve Faruk Ulay gibi isimler yer alıyor.

Ayrıca yazarın 1996’da geçirdiği trafik kazasına dair belgeler ve o dönemde kendisine gönderilen mektuplar da odada ayrı bir dosyada saklanıyor.

ADALET AĞAOĞLU’NUN YAPITLARI

Oyunları: "Bir Piyes Yazalım" (S. Uzgören ile, 1953), "Evcilik Oyunu" (1964), "Tombala" (Türk Dili dergisi, 1967), "Çatıdaki Çatlak" (1969), "Üç Oyun" (1973), "Kendini Yazan Şarkı" (1977), "Oyunlar" (1982), "Çok Uzak Fazla Yakın" (1991), "Duvar Öyküsü" (1992), "Şiir ve Sinek" (1992), "Oyunlar I-II" (1993), "Toplu Oyunlar" (1996).

Romanları: "Ölmeye Yatmak" (1973), "Fikrimin İnce Gülü" (1976), "Bir Düğün Gecesi" (1979), "Yaz Sonu" (1980), "Üç Beş Kişi" (1984), "Göç Temizliği" (1985), "Hayır…" (1987), "Ruh Üşümesi" (1991), "Romantik Bir Viyana Yazı" (1993), "Dert Dinleme Uzmanı" (2014)

Anı ve hikayeleri: "Damla Damla Günler" (2004), "Yüksek Gerilim" (1974), "Sessizliğin İlk Sesi" (1978), "Hadi Gidelim" (1982), "Hayatı Savunma Biçimleri" (1997), "Toplu Öyküler I" (2001), "Toplu Öyküler II" (2001)

Deneme, eleştiri ve söyleşileri: "Geçerken" (1986), "Gece Hayatım" (1992), "Karşılaşmalar" (1993), "Başka Karşılaşmalar" (1996), "Öyle Kargaşada Böyle Karşılaşmalar" (2002)

Derlemeleri: Güner Sümer/ Toplu Eserleri I-II (1983), Seçmeler (1993)

Çevirileri: "Mezarsız Ölüler (J. P. Sartre 1962), Kafkas Tebeşir Dairesi (B. Brecht,1963), Durand Bulvarı (Armand Salcrou, 1967), Amerikano Manyaklar (Razvani, 1973)

Oyunları: "Bir Piyes Yazalım" - 1953, "Yaşamak" 1955, "Evcilik Oyunu" 1964, "Tombala" 1967, "Çatıdaki Çatlak" 1969, "Sınırlarda" 1969, Üç Oyun: "Bir Kahramanın Ölümü", "Çıkış", "Kozalar" - 1973, Kendini Yazan Şarkı" 1976, "Çok Uzak-Fazla Yakın" 1991,"Duvar Öyküsü" 1992, "Fikrimin İnce Gülü" 1996, "Çağımızın Tellalı" 2011

Gercekedebiyat.com