Gerçek Edebiyat

.

Azerbaycan’ın askeri stratejisine baktığımızda çatışmaların en yoğun yaşandığı bölge olması nedeniyle İran-Azerbaycan sınırının Azerbaycan için merkezi önemde olduğu görülmektedir. Azerbaycan ordusunun Fuzuli, Cebrayıllı ve Zengilan’ı kurtararak süren askeri ilerlemesinin burada devam ettiği gözlemleniyor.

Savaşın seyrine bakıldığında Azerbaycan ordusunun öncelikli hedeflerinden birisinin İran-Azerbaycan sınırının kontrolünü yeniden sağlamak olduğu anlaşılıyor.

Azerbaycan ordusu bu stratejiyle İran’ın Ermenistan’a yönelik muhtemel yardımlarının önüne geçmeyi ve Tahran’ın Erivan lehine doğrudan veya dolaylı müdahalesini engellemeyi hedeflediği açıktır.

İran, Ermenistan-Azerbaycan sıcak çatışmasını güvenlik tehdidi olarak görüyor ve durdurulması gerektiğini dile getiriyor. Ülke sınırında devam eden çatışmaların topyekûn savaşa dönüşmesi halinde büyüyerek İran içine sıçraması, sığınmacı/göç sorunu ve yabancı güçlerin bu çatışmayı bahane ederek İran’a saldırması gibi çeşitli riskleri içerdiğini belirtiyor.

Sınırların kontrolünün Azerbaycan’a geçmesi İran’ın güvenlik kaygılarının geçerliliğini yitirdiği anlamına gelmektedir. Bu süreçten sonra sığınmacı-göç sorunu olmayacağı gibi çatışmalarının Karabağ’a doğru derinleşmesi nedeniyle Azerbaycan-İran sınırının göreli olarak güvenli olacağı açıktır. Üstelik Azerbaycan sınır birliklerinin İran konusunda ne kadar titiz ve sorumlu davrandıklarını İran yetkililerinin de sürekli vurguladıkları bilinmektedir.

Azerbaycan-İran sınırının Azerbaycan ordusu tarafından yeniden kontrol altına alınması Birleşik Azerbaycan (Bütöv Azerbaycan) ideali ve Azerbaycan-Türk kimliği açısından çeşitli anlamlar içermektedir.

Bu bölgede bulunan Hudaferin Köprüsü, Güney-Kuzey Azerbaycan’ın ayrılığını, parçalanmasını ve dolayısıyla örtük olarak da birleşme arzu ve idealini simgelemektedir. Birleşik Azerbaycan idealini simgeleyen Hudaferin Köprüsünde Azerbaycan Cumhuriyeti bayrağının dalgalanması, Güney Azerbaycanlılar açısından umut olurken İran milliyetçileri açısından Birleşik Azerbaycan tehdidinin daha da somutlaşması anlamına gelmektedir.

Ayrıca bu bölgede yaşayan Güney Azerbaycan Türkleri Türk kimliği, dili ve geleneğini bütün saflığıyla yaşattıkları için Kuzey Azerbaycan’la özdeşleşme duyguları derindir. Bu özdeşleşme duygusu o kadar güçlüdür ki, bu bölge insanları genellikle İran radyo ve televizyonları yerine Azerbaycan radyo ve televizyonlarını takip etmektedirler. Bu açıdan bakıldığında Azerbaycan’ın sınır kontrolünü yeniden sağlamasının bölgede Türk kimliğini güçlendireceği açıktır.

Azerbaycan ordusunun İran sınırında kontrolü yeniden sağlaması Azerbaycan-Ermenistan ilişkilerinde yeni bir tartışmayı ortaya çıkaracaktır. Azerbaycan-İran sınırının devamında Ermenistan-İran sınırı başlar. Ermenistan ile İran arasındaki sınır boyunca bugün Ermenistan egemenliğindeki Zengezurili bulunmaktadır. Zengezur Azerbaycan’ın tarihi toprağıdır ve SSCB tarafından Ermenistan’a verilmiştir. Zengezur‘un Azerbaycan’a geri iadesi tartışması uzun süredir gündemdedir. Bu açıdan bakıldığında Zengezur üzerinde tarihsel egemenlik tartışmalarının yeniden alevleneceği açıktır.

Azerbaycan ordusunun İran sınırlarına egemen olması sadece İran-Azerbaycanveya Azerbaycan-Ermenistan ilişkilerini değil, Avrasya coğrafyasındada dengeleri değiştirecek potansiyele sahiptir. Azerbaycan ordusu İran sınırında kontrolü sağlamasıyla Zengezur sınırına dayanmıştır. Bugün itibariyle Ermenistan’ın elinde olan Zengezur, Nahcivan ve Zengilan üzerinden kuşatılmıştır.

Önümüzdeki süreçte Zengezur’un stratejik önemi yeniden tartışılmaya başlanacaktır. Türkiye uzun süredir Nahcivan-Bakü arasındaki kara bağlantısının sağlanmasını istiyor. Ankara bu koridorun açılması için Azerbaycan-Ermenistan arasında toprak değiş tokuşu yapılması tezini bile savunuyor.

Türkiye ve bazı Azerbaycanlı siyasi seçkinlerin gönlünde yatan bu koridorun ana merkezi işte Zengezur’dur. Zengezur’un Azerbaycan’a iadesini savunanlara göre Zengezur, Azerbaycan egemenliğine girerse İran ile Ermenistan arasındaki kara sınırı ortadan kalkar. Azerbaycan karasal olarak toprak bütünlüğünü elde etmiş olur. Türkiye, Gürcistan’a ihtiyaç duymadan Kafkasya ve Orta Asya’ya ulaşabilecek bir koridora sahip olur. Ermenistan, Türkiye ve Azerbaycan tarafından kuşatılır. Azerbaycan Kafkasya’nın en güçlü ülkesi haline gelir. Enerji ve uluslar arası taşımacılık alanındaki projeler Türkiye ve Azerbaycan lehinde değişir.

Türkiye, Azerbaycan’a kıyasla Zengezur konusunda daha istekli görünse de Azerbaycan’daki Türk milliyetçileri Zengezur’u Batı Azerbaycan başlığı altında görmekte ve Azerbaycan’a iadesinin devlet siyaseti haline gelmesini istemektedirler.

 Rusya ve İran, Türkiye ve Azerbaycan’daki bu isteğin farkındalar.

Nitekim Azerbaycan ordusu Zengilan’a girmeden önce Rusya ordusu Zengilan-Zengezur sınırına yerleşmiştir.

Arif Keskin
Gerçek Edebiyat