Ankara Sanat Tiyatrosu (AST) başkentte bir kültür sanat abidesidir.
Şehrin tam da kalbinde, Kızılay’da İzmir Caddesi Ihlamur Sokak’ta 1963 yılının 6 Aralık akşamı perde açmıştı.
Ferit Edgü’nün çevirisini yaptığı Samuel Beckett’in “Godot’yu Beklerken” oyunu, dört kişilik kadrosu ve sade dekoru ile 24 Şubat 1964 tarihine kadar 68 defa sahnelenmişti.
314 kişilik salonunda 8466 kişi tarafından izlenmişti.
Sezonun ikinci oyun ise, Brenden Behan’ın “Gizli Ordu”suydu.
Tiyatro alışkanlığımın tavan yaptığı yıllardaysa, sakıncalı görülen ‘Arturo Ui’nin Önlenemeyen Yükselişi’ sahneleniyordu.
AST’ın kurucularından Asaf Çiyiltepe oyunun yönetmeniydi. Başrolleri Güner Sümer ile Erkan Yücel paylaşmıştı. Oyunu ya ikinci ya da üçüncü gecesinde izlemiştim. Müthiş bir Arturo Ui portresi çizmişti Erkan Yücel.
Hitler’in güçlenerek yönetimi ele geçirmesi Brecht’in oyunlarında siyasal kaygının ağır basmasına yol açmıştı. Brecht’in Almanya dışında geçirdiği 1933-1947 arasındaki dönem yaratıcılık bakımından önemli yıllardı. ‘Arturo Ui’nin Önlenemeyen Yükselişi’ eseri ise, hep bu siyasal kaygının doğal sonucuydu. Brecht tiyatro anlayışıyla tiyatroda devrim yaratmış bir yazardır.
Erkan Yücel, “O gün bugün Brecht’i hep bir halk filozofu olarak andım. Onun oyunlarında şiir ve gerçekçilik birbirini tamamlıyordu. O hep, eşitlikten, özgürlükten yanaydı. Sömürüye karşı, ezilmiş kitlelere seslenir. Onun oyunlarında seyirci de etkin bir rol üstlenir, seyirciler oyunla bütünleşirler. AST’ daki o gecemde de aynen böyle olmuştu,” der.
Kurucu kadronun ilk oyuncuları Aysan Sümercan, Togan Tiğin, Yurdan Köklü, Ayberk Çölok, Ayton Sert, Gündüz Kalıç, Işık Toprak, Şevket Altuğ, Tunca Yönder, Tuncer Necmioğlu’dur.
Tiyatro’da dört kez sahnelenen ‘Hitler Rejiminin Korku ve Sefaleti’ oyunu, beşinci kez Siyasal Bilgiler Fakültesi öğrencilerine oynanırken, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı’nın 4 Nisan 1972 tarihli bildirisi ile yasaklanmıştı. Şöyle deniliyordu bildiride:
“AST’ın oynadığı oyunlar bugüne kadar tetkik edilmiş, özellikle Nafile Dünya ve Hitler Rejimi sebebiyle kasıtlı ve maksatlı olduğu açıkça belirmiş olduğundan topluluğun faaliyeti sakıncalı mütalaa edilerek süresiz olarak kapatılmıştır.”
AST’ın ilk döneminde sahnelediği oyunlar ile kendini göstermesi dönemin en önemli tiyatro olaylarından sayılır. Ancak oyunlardan elde edilen gelir tiyatronun maddi sıkıntısına çare olmaz.
Türk yazarlarının oyunlarına öncelik verilir. Cahit Atay’ın ve Sermet Çağan’ın oyunları tiyatroyu içinde bulunduğu maddi sıkıntıdan kurtarır.
Büyük ilgi görür. ‘Sultan Gelin’, ‘Ayak Bacak Fabrikası’ geniş izleyici kitlesi tarafından izlenir. Yerli oyunlar yabancı oyunlara üstünlük sağlar. Orhan Kemal, Güner Sümer, Cahit Atay, Sermet Çağan, gibi toplumcu yazarların oyunları sahnelenir.
Bu oyunlardan Orhan Kemal’in ‘72. Koğuş’ u, AST’ın dokuz yıl sahnelenen ve en fazla seyirci toplayan oyunudur. Sermet Çağan’ın ‘Ayak Bacak Fabrikası’ da tiyatroyu iflastan kurtaran oyun olur.
Ankara’nın tartışmasız en iyi, en kaliteli tiyatrolarının başında gelen AST, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı’nın yasaklama kararının ardından 1974’de yeniden açıldı. Açıldı ama, 57 yıl süren kültür sanat yaşamını bu kez 6 Aralık 2020’de:
“Bu salonu doğduğu gün boşaltmak zorunda kalmanın, bu salona emek vermiş şimdi hayatta olmayan tiyatro emekçilerinin kemiklerini sızlattığını hissediyoruz, üzgünüz” ifadelerine yer veren bir açıklamayla sonlandırdı.
Uğur Mumcu’nun 1982’de yaptığı bir açıklama ise, AST ve benzeri kuruluşları tanımlıyordu:
“Türkiye’de en yararlı özel teşebbüs özel tiyatrolardır. Özelin güzeli budur.”
Selim Esen
Gerçekedebiyat.com
